صداوسیما، استقلال حرفه‌ای و جایگاهی که قدر نمی‌داند

عصرایران ؛ ‌رضا غبیشاوی – به تازگی یک سردبیر ارشد صداوسیما درباره انتقادات از پوشش خبری این سازمان از حادثه انفجارهای مرگبار کرمان گفته است: "دبیر شورای امنیت به جای توضیح در مورد حادثه انفجار کرمان، به معاون سیاسی و رئیس صداوسیما زنگ زد و گفت چرا در حال اطلاع‌رسانی هستید؟ ... ما مانع برای اطلاع رسانی داریم ... ایشان معتقد بودند نباید اطلاع رسانی شود..."
در این باره چند نکته می توان برشمرد.

- یکی از حاشیه های مهم درباره انفجار بمب در کرمان،‌ پوشش خبری این حادثه توسط صداوسیماست. صداوسیما در این پوشش خبری، نقاط مثبت و بخش های منفی داشت. مثلا در حالی که بمب در میان مردم منفجر و تعدادی شهید و زخمی شده بودند شبکه خبر صداوسیما برنامه عادی خود را قطع نکرد و ادامه داد و تنها به اطلاع رسانی این حادثه در قالب زیرنویس پرداخت. به نظر می رسید نوعی تلاش برای عادی انگاری در وضعیت غیرعادی. این در حالی است که در شرایط غیرعادی و بحرانی، نیاز مخاطبان به خبر و اطلاع رسانی چند برابر می شود.

درست زمانی که از شبکه خبر انتظار می رفت با قطع فوری برنامه های خود، اطلاع رسانی این حادثه را با جزئیات و به صورت جدی و کامل دنبال و مردم را سیراب کند؛ این شبکه به برنامه های عادی خود ادامه داد و این در حالی بود که انفجار جایی رخ داده بود که دوربین ها و خبرنگاران صداوسیما حضور داشتند.

همزمان البته، صداوسیما در زیرنویس شبکه خبر گام های مثبتی داشت مثلا اولین بار تعدادی از خبرهای مهم این حادثه مثل آمار جدید شهیدان و اعلام تروریستی بودن انفجار را منتشر کرد.

نفس اینکه یک مقام ارشد بخش خبر صداوسیما در این یکی از برنامه های صداوسیما درباره محدودیت های اطلاع رسانی به صراحت صحبت کرد اتفاق خوبی است و در حل مشکلات اطلاع رسانی این سازمان نقش مهم و تاثیرگذاری خواهد داشت. صداوسیما بهتر است مشکلات و موانع در برابر اطلاع رسانی خود را شفاف اطلاع رسانی کند تا زمینه کاهش آنها پدید آید.

شبکه خبر به هنگام انفجارهای مرگبار کرمان، مشغول پخش برنامه طنز آمیز بود.

- متاسفانه ذهنیت بخش مهمی از مسوولان ایرانی درباره اطلاع رسانی همچنان متعلق به دهه ها قبل است. زمانی که تصور می شد با جلوگیری از اطلاع رسانی در صداوسیما، می توان جلوی اطلاع رسانی درباره یک موضوع را گرفت. تصور اینکه می توان مانع از اطلاع رسانیشد به تاریخ پیوسته است اما همچنان اعتقاد به آن وجود دارد.

با شناخت این واقعیت،‌ می توان بسیاری از مشکلات در بخش های اطلاع رسانی یا بحران های ناشی از اطلاع رسانی معیوب را ریشه یابی کرد. این وضعیت آسیب زایی برای کشوراست که باید برای حل آن فکر اساسی کرد.

- این سردبیر در بخشی از سخنان خود گفته است صداوسیما وظیفه بزرگنمایی یا کوچک نمایی حوادث را ندارد بلکه باید به دنبال واقعیت نمایی باشد. این، مهمترین و اساسی ترین بخش است. قرار است صداوسیما دستگاه اطلاع رسانی و رسانه ایی باشد یا دستگاه تبلیغاتی؟
وظیفه رسانه، ‌واقعیت نمایی است اما وظیفه تبلیغات،‌ بزرگ نمایی و کوچک نمایی است. ایران نیازمند دستگاه رسانه ای است.

- آنچه این سردبیر صداوسیما گفت اشاره به چالش استقلال حرفه ای رسانه هاست. رئیس صداوسیما از سوی رهبری به عنوان عالی ترین مقام جمهوری اسلامی ایران منصوب می شود. یکی از دلایل این ساختار انتصابی، تقویت استقلال صداوسیما و رئیس آن است. به این معنی که رئیس صداوسیما منصوب و زیرمجموعه هیچ مقام دیگری نیست؛ یعنی هیچ مقام دیگری حق امر و نهی به رئیس صداوسیما در بخش محتوایی اطلاع رسانی را ندارد. یعنی رئیس و سردبیران خبر صداوسیما در بخش محتوایی از آزادی عمل استثنایی برخوردارند اما اینکه صداوسیما می تواند از این امکانات برای حفظ استقلال خود بهره ببرد یا نه موضوع دیگری است. بررسی ها نشان می دهد پاسخ به شدت منفی است.

رئیس صداوسیما با دیگر مسوولان جمهوری اسلامی ایران حداکثر موازی است و زیرمجموعه نیست.
ضمن اینکه بنابر قاعده استقلال حرفه ای،‌ انتصاب شونده درامور حرفه ای خود تابع انتصاب کننده نیست. به عنوان مثال مدیر یک باشگاه فوتبال ، مربی تیم را منصوب و دستمزد او را پرداخت می کند اما حق دخالت در امور حرفه ای مربی گری را ندارد. رئیس بیمارستان ، پزشکان را برای فعالیت استخدام و به آنها حقوق می پردازد اما حق دخالت در امور حرفه ای درمان بیماران را ندارد.

صداوسیما در بخش محتوایی خبری،‌ تنها با محدودیت هایی از قبیل قانون، آیین نامه ها و تعهدات مکتوب حرفه ای – اخلاقی روزنامه نگاری و احکام دادگاه ها روبه رو است.
به عنوان مثال شورای عالی امنیت ملی تنها در صورت تصویب موضوعی، صداوسیما را می تواند به پیروی از مصوبه خود وادار کند.
رئیس صداوسیما از سوی رهبری منصوب می شود. این فضایی است که قانون اساسی برای تقویت استقلال حرفه ای رئیس و کارکنان صداوسیما در اختیار این سازمان داده اما اینکه آنان تا چه اندازه می توانند از این امکان استفاده کنند بحث دیگری است.

- اگر مسوولان صداوسیما می خواهند راه برای اطلاع رسانی آزاد،‌ حرفه ای و اخلاقی باز شود و خود از زیر بار فشار مسوولان در زمینه اطلاع رسانی رها شوند در گام نخست دست از انحصار بردارند و اجازه دهند دیگران یعنی بخش خصوصی شبکه های رادیو تلویزیونی راه اندازی کنند. همان گونه که تاکنون صداوسیما به مدد اشاره به نقش آفرینی شبکه های تلویزیونی فارسی زبان خارج از کشور، توانسته در برخی حوزه ها، بعضی محدودیت ها را کاهش یا تغییر دهد.

گرچه با پیشرفت های فناوری، کل رادیو تلویزیون سنتی به سمت حذف حرکت می کند چه انحصاری و چه غیرانحصاری و جایگزین های اینترنتی - موبایلی به راحتی فعالیت می کنند.